سیاوش‌ صفاریان‌پور خود را به نوعی مروج علم می‌داند و بیش از یک‌دهه برای ترویج علم، تلاش‌های زیادی کرده‌ است. . در این متن روندهای تکنولوژی در آینده را مطالعه می‌کنید و داستان تجربه  سیاوش صفاریان‌پور را به تصویر خواهیم کشید. 

پیش‌بینی آینده با فال قهوه یا مطالعه ستارگان؟

خیلی خوشحالم از اینکه می‌خواهم درباره آینده صحبت کنم. یک پرسش مهمی که ذهن مرا مشغول کرده، این است که آینده کجاست؟ زمانی که حرف از آینده می‌زنیم، دقیقا منظور ما از آینده چیست؟ آینده نزدیک، آینده میانی یا آینده دور؟ اگر درباره آینده فکر نکنیم یا حرف نزنیم، آینده در ذهن ما ترسناک می‌شود. حافظه از موارد لازم برای پیش‌بینی آینده است؛ بر خلاف آن‌ چیزی که افراد در درون فنجان قهوه به دنبال آن می‌گردند؛ برخی نیز با دیدن ستارگان در آسمان به دنبال آینده می‌روند؛ اما حافظه می‌تواند تجسم درستی از آینده را در اختیار ما قرار دهد. هرکدام از ما با دانش، حافظه، تجربه‌زیسته و دانسته‌های خود می‌توانیم به آینده سفر کنیم. این ویژگی متمایزکننده‌ ما از ماشین است؛ البته ماشین نیز با استفاده از داده‌ها شروع به تجزیه و تحلیل  شرایط می‌کند و درنهایت می‌تواند آینده را پیش‌بینی کند.

روندهای تکنولوژی سیاوش صفاریان‌پور

روندهای تکنولوژی در سال ۲۰۴۰ چگونه خواهد بود؟

از اینجا  به بعد من در جایگاه یک کارگردان که قرار است اثری را درباره آینده بسازم، تصویری را از آینده میانی در اختیار شما قرار می‌هم. آینده‌ای که ممکن است تا دو یا سه دهه دیگر رخ دهد. سال 2040 جهان چگونه خواهد بود؟ شاید پاسخ به این سوال ساده باشد، زیرا شما اتفاقات دنیا را الان بررسی می‌کنید و از روندها آگاهی دارید. بیماری‌ها و جنگ‌ها در دنیا ترمزهایی هستند که از پیشرفت تکنولوژی جلوگیری می‌کنند. پس با این اطلاعات و نرخ رشد فناوری می‌توان حدس‌هایی درباره آینده زد. 

روندهای تکنولوژی

پیش‌بینی ChatGPT از آینده 

بگذارید به سراغ Chat GPT برویم، تکنولوژی که این روزها از آن به صورت متعدد یاد می‌شود. من از چت جی‌پی‌تی درباره آینده سوال پرسیدم؛ اینکه آینده کجاست و چه شکلی است؟ چت‌ جی‌پی‌تی گفت: «به عنوان یک هوش مصنوعی و بدون تجربه مستقیم از زندگی نمی‌توان آینده را پیش‌بینی کرد اما با توجه به تحولات فعلی در زمینه فناوری، علوم، اقتصاد، سیاست و جوامع بشری، می‌توان برخی از روندهای محتمل آینده را در دست داشت. من فکر می‌کنم (جالب است که یک ماشین می‌تواند فکر کند!) با توجه به پیشرفت‌های علمی و فناوری به سمتی می‌رویم که  ارتباطات بین مردم و جوامع بشری، بیشتر، سریع‌تر و موثرتر می‌شود.

chat GPT

به طور خاص، من از گسترش و پیشرفت روزافزون فناوری هوش‌مصنوعی، رباتیک، بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی در آینده بسیار امیدوار هستم». نکته‌ای که بسیار مهم است، چت جی‌پی‌تی حتی اتفاقات ناخوشایند آینده را هم به ما می‌گوید: «البته همه پیشرفت‌ها و تغییرات آینده، قطعا به همراه چالش‌های جدی همراه خواهد بود، مانند نگرانی درباره‌ ایمنی، حریم خصوصی در برابر تکنولوژی‌های پیشرفته، تاثیرات تغییرات آب‌و‌هوایی و محیط زیست بر جامعه بشری و تاثیر تکنولوژی هوش مصنوعی بر بازار کار». این‌ها کم و بیش همان اطلاعاتی است که ما از آن مطلع هستیم و نیاز نیست یک هوش مصنوعی درمورد آن به ما بگوید. 

در ادامه پیش‌بینی که  از روندهای تکنولوژی در آینده دارم را به شما می‌گویم:

۱. تولد نوزاد فرازمینی

آنچه که طی یک یا دو دهه آینده با آن روبرو هستیم، تولد اولین نوزاد فرازمینی است که از روندهای تکنولوژی به شمار می‌رود. اولین نوزادی که در محلی خارج از کره زمین متولد می‌شود. این تولد، یک تولد استثنائی است که انسان را وارد دوران جدیدی از زیست خود خواهد کرد. انسانی که در محیطی ماورای زمین به دنیا می‌آید، باید بدنش با شرایط فضا برای زیست خو بگیرد. زمانی که صحبت از کلنی‌سازی در مریخ و کوچِ انسان به سیاره‌های دیگر مطرح می‌شود باید بدانیم ما پیشران این اتفاق نخواهیم بود و همان انسانی که در فضا به دنیا می‌آید، این اتفاق را رقم می‌زند.

یعنی آن انسانی که قرار است به سیاره دیگر کوچ کند، همان انسانی است که در ماورای زمین به دنیا می‌آید. این تولد و این نوع زادآوری انسان در فضا با شکل زایمان بر روی کره‌زمین متفاوت است. احتمالا  نقش پدر و مادر فقط انتقال صفات است و لقاح در فضا انجام می‌شود. در واقع آن جنین یا رویان با توجه به ویژگی‌های زیسته‌ای که در فضا وجود دارد، بتواند با کمک کپسول‌هایی هماهنگ‌تر با آن فضا رشد کند. شاید کلنی‌سازی انسان‌ها در فضای آزمایشگاه انجام شود تا بهترین نمونه‌های انسانی در محل دیگر متولد شوند. 

بحث‌های اخلاقی، ترمز و توقف‌گاهی برای تولد این نوزاد است.  آیا ما می‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم؟ یعنی موجودی را در ماورای زمین به دنیا بیاوریم که برای هماهنگی فیزیولوژیک با محیط دیگر دچار مسئله و دشواری است. این انسان یک انسان ناتوان‌ است؛ زیرا در محیط دور از زمین در حال رشد است و این سازگاری بسیار دشوار خواهد بود. ویژگی ژنتیکی، خصوصیات وراثتی و تجربه زیسته انسان، آن جنین را برای محیط زمین مهیا می‌کند و رشد در محیط فضایی برایش سخت است.

متاورس

۲. قبلیه‌سازی در متاورس

قبلیه‌سازی در متاورس احتمالا قدم بعدی در روندهای تکنولوژی خواهد بود. قدم بعدی که  بخش جدی از تکنولوژی را با خود به همراه می‌برد. یعنی از فناوری اطلاعات، ابزارها، امکانات و تکنولوژی‌هایی که همراه خود دارد تا از همه مهم‌تر بحث‌های حقوقی و اخلاقی را دی پی دارد. آیا متاورس در یک دهه آینده یک ماجراجوییِ مقطعی زودگذر برای انسان‌ها است و بعد از یک مدت این حباب زودگذر می‌ترکد و از بین می‌رود؟ 

جواب منفی است. نه فقط بخاطر اینکه شرکت‌های بزرگ روی متاورس سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ به نظر می‌رسد که انسان جهانِ خود را وسعت می‌بخشد. قبل از اینکه ما کوچ به مریخ را تجربه کنیم، یک کوچ به دنیای متاورس خواهیم داشت؛ زندگی در دنیایی که ارتباطات ما، تعاملات ما و حتی مفهوم مرگ  را دگرگون خواهد کرد. یکی از جلوه‌های اصلی دگرگونی ارتباطات، استفاده فراگیر از اینترنت نسل ششم است که مطمئن می‌شویم وضعیت ارتباطات ما شکل متفاوتی دارد. می‌دانیم زمانی که صحبت از اینترنت می‌شود، همه یاد فیلترشکن‌، صیانت، مسدودسازی، حفاظت و مراقبت می‌افتیم. به شما این اطمینان را می‌دهم که تاریخ انقضای این مباحث به زودی فرا می‌رسد؛ جهان به سمت و سویی پیش می‌رود که سدّ و مانعی برای انتقال اطلاعات و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر نمی‌توان متصور شد. این موضوع دلایل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زیادی دارد که هر کدام قابل بررسی است. 

اینترنت نسل ششم

تغییر نوع زندگی در آینده  

متاورس، اینترنت نسل 6 و همه و همه نحوه ارتباط ما را دگرگون خواهند کرد، نوع زیست ما را تغییر می‌دهند و حتی نحوه جراحی در علم پزشکی نیز با امکانات اینترنتی و راه دور انجام می‌شود؛ جراح در یک نقطه و بیمار در یک نقطه دیگر که ابزار جراحی با فرمان و اراده جراح کار می‌کند. این اتفاق کم و بیش در حال حاضر دارد رخ می‌دهد و من از متداول‌‌ شدن و تکثر این شیوه جدید زیستن حرف می‌زنم. من راجع به تکنولوژی، فناوری اطلاعات و میل انسان برای ماجراجویی در ماورای زمین صحبت کردم اما این چیزی که مطرح می‌کنم، خیلی مهم‌تر است، یعنی؛ استفاده متداول از ژنوم انسان. 

۳. استفاده متداول از ژنوم انسان

استفاده متداول از ژنوم انسان یعنی نقشه ژنتیکی ما یا فرزندان ما، کم‌کم در ذخیره‌گاه‌های مشخصی محفوظ می‌ماند و بر اساس هوش‌ مصنوعی، شیوه زیستن ما و احتمالات آسیب‌رسان به ما ارزیابی می‌شود. ریسک‌ها پیش‌بینی می‌شود و هشدارها و مراقبت‌های لازم به انسان توسط هوش‌مصنوعی بررسی خواهد شد. هوش‌مصنوعی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از اقتصاد حمایت می‌کند زیرا همه پدیده‌ها از اقتصاد تاثیر می‌پذیرند. 

استفاده متداول از ژنوم انسان؛ روندهای تکنولوژی

اگر قرار باشد که من بر اثر یک بیماری ارثی مثل سرطان پانکراس از بین بروم، شرکت بیمه ترجیح می‌دهد که سبدغذایی من را مدیریت کند و هشدارهای لازم را به من بدهد. این یک معامله دوطرفه است؛ من سالم می‌مانم و شرکت بیمه نیز برای من هزینه کمتری می‌دهد. در نتیجه اطلاعات ژنوم ما به ویرایش ژنتیکی انسان کمک خواهد کرد که در حال حاضر با فناوری کریسپر (CRISPR) گام‌های اولیه آن در حال انجام است. انسان در مسیر زندگی خود، به قلمرویی نزدیک می‌شود که سال‌های سال برای رسیدن به آن مشتاق بوده است. همان میل به جاودانگی که افراد به آن علاقه زیادی دارند و برای رسیدن به آن می‌کوشند. 

ویرایش ژنوم انسان  از روندهای تکنولوژی

انسان در واقع پروژه‌های ویرایش نسل خود را در پیش می‌گیرد تا نسل مقاوم‌تری را رقم بزند؛ کاهش جمعیت و افزایش طول عمر، دو پیامدی است که این اتفاق در پیش دارد.  انسانی که به وجود می‌آید از همه انسان‌های کل تاریخ متفاوت است.  این انسان متفاوت از انسان هوموساپینس (Homo sapiens) بوده و گونه‌های دیگر انسان را منقرض کرده است. مفهوم انقراض در قرن بیست‌و‌یکم متحول می‌شود. ما انسان‌های روی زمینی می‌شویم که با توجه به ایمنی و در نتیجه طول عمری که پیدا می‌کنیم، نیازی به تعداد بالایمان روی زمین نیست. ادراکی که هوش‌مصنوعی  در جهت مدیریت منابع به ما منتقل می‌کند این است که نیازی برای افزایش تعداد انسان‌ها روی زمین نیست. در آینده مدیریتی پدید می‌آید که هوش‌مصنوعی اداره جهان را در دست می‌گیرد. ماشین‌ها و هوش‌مصنوعی بخش زیادی از کارها را پیش می‌برند و دیگر نیازی به افزایش جمعیت نیست.

۴. بانک جنین پشتیبان

تجربه نشان می‌دهد که همیشه موجودات مایل به بقا بوده‌اند، ایجاد بانک جنین ویرایش‌شده به لحاظ ژنتیکی می‌تواند یک نسخه پشتیبان برای کره زمین باشد. در هر حادثه احتمالی و خطر انقراض گونه انسان، این انسان‌های نگهداری‌شده در محیط منجمد آزمایشگاه می‌توانند سالیان سال زنده بمانند و در صورت لزوم به جهان ما اضافه شوند. در آینده تکنولوژی چنان پیشرفت می‌کند که بانک جنین در جایگاه ذخیره‌گاه‌هایی برای انسان وجود داشته باشد. فضای آزمایشگاه به صورت خیلی ساده امکان زادآوری را برای بشر فراهم می‌کند.

یک سوال اساسی پیش می‌آید؛ اینکه بر اساس قواعد زیست‌شناسی تکاملی، آیا ما به سمت جهان تک‌ جنسیتی حرکت می‌کنیم؟ یعنی انسان  با طبیعت شرایط را طوری جلو می‌برد که فضای تک‌جنسیتی به وجود بیاید؟ این موضوع بسیار هیجان‌انگیزی است که در زیست‌شناسی تکاملی درباره آن صحبت می‌شود؛ چه کسی باقی می‌ماند؟ نرها یا ماده‌ها یا  شاید هر دو اما به شکلی دیگر؟ ماجرای تکثیر انسان که برای هر موجود زنده‌ای برای بقا یک ماموریت به شمار می‌آید، در این ساختار هوشمندانه چگونه خواهد بود؟ 

حول‌وحوش سال 2040 باید این انتظار را داشته باشیم که بخشی از مدیریت جهان توسط هوش‌مصنوعی اداره می‌شود. هوش‌مصنوعی بهتر از ما می‌تواند داده‌ها را جمع‌آوری، دریافت و تحلیل کند. 

۵. حقیقت‌سنجی توسط هوش‌مصنوعی

انسان موجود پیچیده‌ای است؛ یکی از پیچیده‌ترین کارهایی که انسان در طول حیات خود انجام می‌دهد و این کار به صورت مطلق فقط از انسان برمی‌آید؛ دروغ گفتن است. دروغ‌ گفتن یک خاصیت استثنایی برای انسان است که می‌تواند داستانی را روایت کند که حقیقت ندارد. هوش‌مصنوعی می‌تواند این حقیقت‌سنجی را انجام دهد.

مستند کاپیتان من با بازی بهرام رادان

در مستند «کاپیتان من» که به مدت 4 سال ساخت آن به طول انجامید، یک آزمایش روی بهرام رادان؛ راوی فیلم انجام دادیم.  توضیح آزمایش به این صورت است: بهرام رادان در یک اتاق می‌نشیند. میزی جلوی او و روی میز تعدادی لیوان است که درون آن عددهایی با واحد پولی قرار دارد. 

آقای رادان یکی از لیوان‌ها را بر می‌دارد و داخل دستگاه FMRI(تصویربرداری پرتو مغناطیسی) می‌رود. یک عدد از پنج عدد در جیب راوی فیلم (آزمایش‌شونده) است که با انتخاب خود آن را برداشته است. داخل دستگاه قیمت‌ها و کارت‌هایی که داخل لیوان بود به نمایش گذاشته می‌شود و آزمایش‌شونده آن‌ را مشاهده می‌کند. همچنین مغز فرد آزمایش‌شونده توسط دستگاه FMRI مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

اهرمک یا جوی‌استیکی (Joystick) در دست آزمایش‌شونده است که با دیدن هر کدام از تصاویر باید آن را انتخاب کند؛ به معنای اینکه مثلا کارت  200 هزار تومان دست من است و به صورت آزمایشی دروغی می‌گوید.  با کمک هوش‌مصنوعی و با ارزیابی عملکرد مغز بهرام رادان توسط هوش مصنوعی به فاصله چند ساعت، آزمایشگرها به ما گفتند که دروغ بهرام رادان کدام عدد است!  به ما گفتند که گزینه درست کدام است؛ یعنی نه تنها فریب‌دادن انسان را نسبت به انسان‌های دیگر تشخیص می‌دهد بلکه حقیقت را به ما می‌گوید.

پیوند هوش‌مصنوعی و علوم شناختی

این اتفاقی است که با گسترش علوم‌شناختی (cognitive science) در پیوند با هوش‌ مصنوعی، ماشین‌هایی را به وجود می‌آورد که می‌توانند بهتر از ما تحلیل کنند. در نتیجه جهانی را می‌بینیم که دارای ماشین‌هایی است که توانایی عدالتخواهی روی کره زمین را دارند.  سوال این است که تکلیف سیاست‌مدارن چه می‌شود؟ هوش مصنوعی چه تاثیری بر تفکر سیاست‌مدارن می‌‌گذارد؟ اگر قرار باشد که دروغ، فریب یا سیاست‌ورزی که شکل تکامل‌یافته‌تری از آن است در زندگی ما رخ دهد، هوش‌مصنوعی چه تحلیلی دارد؟  

۶. تغییر ماهیت اطلاع‌رسانی و سرگرمی

تغییر ماهیت اطلاعات و سرگرمی روندهای تکنولوژی

به نظر می‌رسد که جهان در دگرگونی و حتی ارتباطات در سطح خبر و سرگرمی نیز در حال تحول است. یکی از مهمترین جنبه زندگی ما روی کره زمین گسترش رسانه‌ها و احساس نیاز افراد برای دسترسی به اخبار است. اطلاع‌رسانی، خبرنویسی و خبرنگاری در آینده چگونه خواهد بود؟ آیا  این هوش‌مصنوعی است که بر اساس سبک‌های مختلف خبرنویسی اخبار را تهیه و تنظیم خواهد کرد؟ بر اساس این اتفاق تفاوت بین خبر درست و غلط چیست؟ احتمالا سردبیری در آینده نزدیک، میانی و دور با مدل‌های موجود متفاوت خواهد بود. تغییر ماهیت سرگرمی یکی از روندهای تکنولوژی در آینده خواهد بود. 

سرگرمی با بودن در دنیای هوش‌مصنوعی نیز دگرگون می‌شود. فضایی به نام متاورس می‌تواند قلمرو زندگی ما را متفاوت کند و تجربه‌های ما را همسان کند.  فرض کنید که کنسرتی در متاورس برگزار می‌شود، افراد کنار یکدیگرند اما در اصل هر کدام از نظر جغرافیایی یک جای دنیا هستند. به تعبیری دیگر ماهیت مکان در حال تغییر است  و ماهیت موارد زیادی تغییر می‌کند. با آمدن همزادهای دوقلو (Digital Twins)  امکان پیش‌بینی برای ساختارهای اجتماعی مثل کارخانه و مدرسه فراهم شده است.  هوش‌مصنوعی با داده‌ها و الگوریتم‌ها زندگی ما را متحول می‌کند که در حال حاضر نیز این اتفاق افتاده است. 

۷. انجام ایمپلنت مغزی 

آن‌چیزی که در این ماجرا یک استثناء ایجاد می‌کند و حیرت‌انگیزتر از تولد انسان فرازمینی است، مواجهه انسان با هوش‌مصنوعی است. مواجهه انسان با هوش‌مصنوعی دو سَمت دارد؛ یک سوی آن ترسی است که در فیلم‌های علمی-تخیلی آن را مشاهده می‌کنیم و آن حذف انسان و برتری هوش‌مصنوعی است. آیا این اتفاق می‌افتد؟ اگر به این موضوع خوشبینانه نگاه کنیم، جواب منفی است. اگر بخواهیم نگاه بدبینانه به این موضوع داشته باشیم باید ساعت‌ها صحبت کنیم. ترجیح من این است که ما نگاه خوشبینانه داشته باشیم و راجع‌به ترفندی که انسان انجام داده، صحبت کنم. ترفند این است که همانطور که هوش‌مصنوعی ارتقا پیدا می‌کند، انسان نیز به صورت پله‌ای خود را ارتقا می‌دهد. موضوعی که می‌تواند نقطه ضعف قابل توجهی برای انسان ایجاد کند، قدرت تحلیل، دسترسی به اطلاعات و توان حافظه است. 

ایمپلنت‌های مغزی چیزیست که تحول غیرقابل توصیفی برای انسان ایجاد کرده است. پدر یکی از دوستان من مبتلا به پارکینسون است، پدر خودم نیز به پارکینسون مبتلا بود و متاسفانه سال گذشته (1400) او را از دست دادم. در مغز پدرِ دوست من تراشه‌ای کار گذاشته شده است که با کنترل از راه دور توسط پزشک‌، لرزش‌های ایجاد شده کنترل می‌شود.  در نتیجه با این فرمان‌ها از سوی پزشک فرد بیمار می‌تواند زیست طبیعی خود را ادامه دهد.

ما از دروازه انقلاب صنعتی چهارم عبور کرده‌ایم و در حال تجربه این پدیده‌ها هستیم.  ایمپلنت‌های مغزی که امروزه با عنوان نورالینک (Neuralink) شناخته می‌شود (عنوانی که بیشتر به سبب تبلیغات ایلان ماسک و گروهش فراگیر شده است). این اتفاق قدم بعدی بشر در مواجهه با هوش مصنوعی است. همزمان با هوش‌مصنوعی که توانایی تحلیل بالایی دارد، قرارگرفتن تراشه‌هایی در مغز ما یک همراهی را به ارمغان می‌آورد. هدایت و کنترل ایمپلنت‌های مغزی توسط ابزار هوش‌مصنوعی توانایی‌هایی را برای انسان ایجاد می‌کند که هرگز آن را نداشتند.

آیا دنیال خیالی جای حس‌های واقعی را می‌گیرد؟ 

از متاورس برای شما گفتم، متاورس یک پدیده فراجهانی است که با عینک‌های  VR(واقعیت‌ مجازی) یک تجسم سه‌بعدی را از جهان دیگر  به وجود می‌آورد. البته مسئله اصلی  انسان برای حس‌کردن، استفاده از  حواس بویایی، دیداری و از همه مهم‌تر امکان لامسه در جهان دیگر است. آن‌چیزی که می‌تواند این دنیای خیال‌انگیز متاورس را برای ما عینی بکند، همان تراشه‌هایی است که در مغز ما قرار می‌گیرد و تجربه این احساسات را برای ما یادآوری کند. بوی خورشت قرمه‌سبزی، مزه برنج، لمس یک لیوان و بلند کردن آن برای مغز ما همه به کدهایی تبدیل می‌شوند. در نتیجه این کدها و پیام‌های عصبی می‌توانند شرایط حقیقی را برای ما ایجاد کند. یعنی کاری که ایمپلنت‌های مغزی می‌توانند انجام دهند و تحول اساسی را در زندگی ما ایجاد کنند. 

یک‌بار مرور کنیم! تولد اولین فرازمینی، قبیله‌سازی در متاورس، استفاده فراگیر از اینترنت نسل ششم، استفاده متداول از ژنوم انسان، کاهش جمعیت + افزایش طول عمر، بانک جنین پشتیبان و تصمیم‌های مهم هوش‌‌مصنوعی اتفاقاتی است که باید در آینده و در راستای روندهای تکنولوژی شاهد آن‌ها هستیم. 

روندهای تکنولوژی

تصمیم انسان برای زنده ماندن یا نماندن در آینده 

نکته‌ مهم‌تری وجود دارد که باعث تغییر مفاهیم اساسی در زندگی ما شده است. حریم‌خصوصی، پول و دارایی، حقوق‌بشر، ملیت، خبر و سرگرمی، انقراض، انسان و حتی مرگ! موضوعاتی که تغییر مفهومی در آن‌ها اتفاق افتاده است. مرگی که چالش‌برانگیزترین مسئله بشر است و در مقابله با آن قرار گرفته است و سعی داشته که برای آن معنا پیدا کند. با رشد و توسعه فناوری‌هایِ زیستی مثل تکنولوژی کریسپر  (اصلاح نسلی) و استفاده از ژنوم انسان، انسان را به مرزی از سن و سال می‌رساند که باید تصمیم‌گیری کند. تصمیم‌گیری برای اینکه بماند یا  به زندگی خود پایان دهد؟ 

آیا انسان به این رویا می‌رسد که خود بخواهد برای پایان زندگی‌اش تصمیم بگیرد؟ آیا فلسفه، نوع زیست انسان و باورهای اخلاقی موجود اجازه ورود به این قلمرو را می‌دهد؟

فکر کردن درباره روندهای تکنولوژی در آینده 

مسئله من در تمام طول محدوده زمانی که با شما صحبت کردم، این نیست که آینده کجاست؛ این موضوع برای من مهم است که فکر کردن به آینده بسیار اهمیت دارد؛ زیرا باعث پیشرفت انسان است می‌شود و ما را با یکدیگر هم‌خط (هم‌هدف) می‌کند. صحبت‌کردن از آینده و روندهای تکنولوژی به مثابه فکر کردن درباره آینده است. ممکن است این آینده از نظر من ثانیه دیگر باشد، ممکن است دویست یا سیصد سال دیگر باشد. مسئله اصلی این است که باید راجع به آینده صحبت کنیم، زیرا  صحبت درباره آینده، ما را برای تحول جهان‌ِ امروز  آماده می‌کند.