امیر شکوهی‌نیا مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری ایجاد در چامه ۱۳ به چگونگی مواجهه با روندها و آماده‌سازی خود برای آینده می‌پردازد. ورود شکوهی‌نیا به حوزه کارآفرینی با راه‌اندازی استارتاپ نینیکس بود. نینیکس یکی از استارتاپ‌های سرمایه‌پذیر برنامه تلویزیونی میدون بود که بعدا منجر به حضور امیرشکوهی‌‌نیا به عنوان داور در این برنامه شد.

امروز می‌خواهم در مورد این صحبت کنم که آیا ترند‌ها واقعی هستند یا کیک‌اند؟ چه ترندی را باید به سراغش برویم، به مطالعه آن بپردازیم و چه ترند‌هایی را باید از کنارشان رد شویم؟ در ادامه امیرشکوهی‌نیا ترندهای مطرح‌شده در سال‌های اخیر را بررسی می‌کند. 

ترندها واقعی یا کیک؟

ترند چت‌ جی‌پی‌تی

 چت جی‌پی‌تی را قطعا می‌شناسید، ابزاری که در سال‌های اخیر ما را با ترند هوش‌ مصنوعی آشنا کرده است. آنقدر کارکردن با چت‌جی‌تی لذت‌بخش است که فکر‌ می‌کنیم انتهایی ندارد. با هوش مصنوعی می‌توانید پادکست بسیازید و متن و ارائه آماده می‌کنید. سناریو خوشبینانه تبدیل دنیا به جای خیلی بهتری است. سناریو بدبینانه سلطه هوش مصنوعی بر انسان و قوی‌‌تر شدن آن نسبت به آدم‌ها است. از این که چه چیزی اتفاق می‌افتد بگذریم و به خود مفهوم ترند و تاثیری که روی زندگی ما می‌گذارد بپردازیم.

chat gpt

ترند اینترنت اشیاء

 من سال ۱۳۹۶ شتاب‌دهنده هاردتک را راه انداختم که اولین شتاب‌دهنده سخت‌افزاری ایران بود. همه استارتاپ‌ها و تیم‌های ما به دنبال طراحی محصولات سخت‌افزاری بودند. چرا؟ چون ترندی که روی آن سوار شدیم اینترنت اشیا یا iOT بود.  دانشمندان تخمین زدند تا سال ۲۰۲۳ تعداد دستگاه‌های متصل به اینترنت، صدها برابر شود. در واقع با تجمیع این داده‌ها حجم آن‌ها بیشتر از حجم تولیدی داده‌ها از سوی انسان است. 

۲۰۲۳ در حال تمام‌شدن است و همه ماهایی که سوار ترند اینترنت اشیا شدیم دنبال این هستیم که این جهان جدیدی که توسط چیزهای متصل تشکیل می‌شد کجاست؟ کی قرار است این تغییر محسوس در زندگی ما ایجاد شود؟ 

ترند اینترنت اشیاء

 ترند بلاکچین

خوبی iOT این است که با وجود اینکه رشدش متوقف شد، همچنان در همان سطح کاربردی جلو می‌رود. چند سال قبل‌تر از آن، ترندی به نام بلاکچین به میدان آمد. بلاکچین که تکنولوژی پایه کریپتو‌کارنسی و رمز‌ارزها است، در مدتی اوج گرفت و هزاران کاربرد خیالی و واقعی برایش تصور شد. یک سال بعد مشخص شد که مشکلات عملیاتی پیاده‌سازی دارد و این ترند پا به افول گذاشت. چند سال بعد قیمت کریپتوها و بیت‌کوین بالا رفت و دوباره بر سر زبان‌ها آمد. مفاهیمی مانند ICO و NFT شکل گرفت؛  ولی این ترندها با همان سرعتی که رشد کرده بودند، کله پا شدند.

ترند پرینت سه‌بعدی

3D PRINT

حدود ۱۱ سال پیش، ترند پرینت سه‌بعدی «3D Print» در حوزه تولید ورود پیدا کرد و قرار بود عرصه تولید را متحول کند. قرار بود که همه تولیدات سفارشی شود و متناسب با علاقه هر فرد محصول ساخته شود. جنس تولید و قالب‌گیری نیز فرقی نداشت. خواه از رزین استفاده می‌شد یا از طلا یا در ساخت خانه و قالب‌های آماده معماری. با گذشت زمان این ترند نیز نتوانست کاری کند. 

ترند پردازش ابری

با ترند cloud و پردازش‌ ابری آشنا هستید. ترندی که همه داده‌های کاربران در فضای ابری ذخیره می‌شود و از هر جا و هر زمان در دسترس است. این ترند استثنائا محقق و همه پیش‌بینی‌ها راجع به آن حتی بیش از انتظار محقق شد. شرکت‌هایی که آن موقع به سمت cloud رفتند سود کردند و آنهایی که نادیده گرفتند، بعدا با ضرر و عقب‌افتادگی زمانی به سمت این ترند حرکت کردند. نکته مهم این است که زمانی که یک ترند محقق می‌شود، دیگر برای شرکت‌ها مزیت نیست و ضرورت به حساب می‌آید. یعنی الان هیچ شرکتی به خاطر روی آوردن به فضای cloud ادعای سود ندارد. برنده واقعی این ترند چه شرکتی بود؟  آمازون و سرورهای ابری AWS (سرویس‌های وب آمازون) یعنی آن شرکت‌هایی که ارائه‌دهنده سرویس‌های ابری بودند. زمانی که در جایی گنج پیدا می‌شود، همه به دنبال خرید بیل و کلنگ می‌روند و آن فروشنده ابزار برنده است. 

cloud computing

از این جور ترندهای فناوری هزاران مثال وجود دارد. از گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی به عنوان ترندهای موفق گرفته تا ربات‌ها و کلان داده‌ها و واقعیت مجازی و… به عنوان ترندهایی که متوقف شدند. اگر به دنبال توسعه محصول هستید و روی یک ترند می‌خواهید متمرکز شوید، باید با نمودار هایپ گاردنر آشنا شوید. چرخه گاردنر می‌گوید که هر ترندی در هز حوزه‌ای، در چه دوره‌ای وجود دارد و چند سال طول می‌کشد که به آن نقطه برسد.

در مواجهه با ترندها جوگیر نشویم!

 حالا شاید این سوال برای شما شکل بگیرد که منی که این همه از ضد ترندها صحبت می‌کنم، آیا معتقدم که باید کلا بر خلاف ترندها حرکت کنیم؟ قطعا نه؛ یک بخشی از ترندها کلا در سطل زباله انداخته می‌شوند و تعدادی کل دنیا را می‌گیرند. در میان ترند‌هایی که دنیا را تسخیر می‌کنند، دو جنبه وجود دارد؛ برخی ترندها از جهت وسعت و برخی دیگر از آن‌ها سرعت دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اگر هم کند باشند یا حجم بالایی در فراگیری نداشته باشند، قاعدتا inertia (لختی) خود را از دست نمی‌دهند.

Gartners hype cycle

ما ترند خوب زیاد داریم که طبق پیش‌بینی جلو نرفتند اما توسعه پیدا کردند و به جلو می‌روند. برنده آن کسی است که ترند درست را تشخیص دهد. قاعدتا در هر برهه زمانی ما با حدود ۳-۴ مگاترند و حدود ۲۰-۳۰ ترند جدی و ۱۰۰ ترند معمولی روبرو هستیم. از بین این چینش‌ ترندها، انتخاب ما و vision (چشم‌اندازی) که باعث انتخاب آن ترند می‌شود اهمیت دارد. اینکه ما باید خود را به آن مجهز کنیم، جوگیر نشدن تحت تاثیر ترندها است.

ترندهای هم‌آفرینی

ترندی که در دنیا در حال شکل گرفتن است و من به آن اعتقاد دارم و کسب‌وکار فعلی خود را هم بر پایه آن بنا کردم، ترند co-creation (هم‌آفرینی) است. ترند هم‌آفرینی در حوزه‌های مختلف مانند Investment (سرمایه‌گذاری) که co-investor (سرمایه‌گذاری مشترک) تا فضای نوشتن کتاب  co-writer (نویسندگان مشترک) مطرح شدند. ما به این اعتقاد داریم که یک نفره یا یک طرفه نمی‌توان مشکلی را حل کرد. در عمده مسائل صاحب مسئله و حل‌کننده مسئله با یکدیگر آن را حل می‌کنند.

co-creation

ساخت سریال بر اساس ترند هم‌آفرینی

درباره این موضوع یک مثال بزنم. قبلا ما با یک‌سری سریال روبه‌رو بودیم که در قالب تعدادی فصل و قسمت ساخته و منتشر می‌شد و بازخورد از مخاطب انقدری اهمیت نداشت. چند وقت بعد گفتند یک فصل از سریال را بسازیم و ببنیم کدام شخصیت جذاب‌تر است و روایت آن را در فصول بعدی بیان کنیم. به همین خاطر مشاهده می‌کنید که تعداد سریال‌های یک فصل  در دنیا زیاد شد. جدیدا چه اتفاقی در حوزه سریال‌سازی در حال رخ دادن است؟ همزمان با ساخت سریال از مخاطبین دعوت می‌شود، فیلمنامه را به آن‌ها ارائه می‌دهند که در اصل هم‌آفرینی انجام می‌دهند و مخاطب به کمک کارگردان می‌آید. این فرآیندی است که صاحب مسئله در حل مسئله درگیر شده است.   

هم‌آفرینی در حوزه‌های مالی، نوآوری

در سال‌های اخیر با ترندهای دیگری مثل open        source (نرم‌افزار متن‌ باز) و  open innovation (نوآوری باز) با co-creation (هم‌آفرینی) ترکیب شد و crowdsourcing (جمع‌سپاری) را پدید آورد. رویکردهای اخیر نشان می‌دهد که به این جنس روندها باید بیشتر توجه کرد. ما در شتاب‌دهنده پیشران، یک مسئله بزرگ را به مسائل کوچک تقسیم می‌کنیم و هر مسئله به صاحبان آن سپرده می‌شود. پس من این همه راجع به ترندها صحبت کردم؛ ترندهای خوب و بد را مطرح کردم ولی معنای آن مخالفت من با آن‌ها نیست؛ بلکه موضوع اصلی گول نخوردن از ترند است.

ترند فرزند کمتر زندگی بهتر

فرزند کمتر زندگی بهتر!

همه هم‌سن و سال‌های من شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» را یادشان می‌آید و ریشه آن به نیمه دوم قرن ۲۰ برمی‌گردد. این راه‌حل از مشکلات و مسائل گذشته منشا می‌گرفت. جایی که پیش‌‍بینی می‌شد منابع کره زمین پاسخگوی سرعت رشد جمعیت جهانی نخواهد بود و در آینده نه چندان دور با بحران قحطی غذا روبرو خواهیم بود. یک کلاه بر سر ما رفت و ما نیز روی آن سوار شدیم. در حالی که امروز می‌شنویم که، پنجره طلایی جمعیت در حال بسته‌شدن است و بشتابید برای فرزندآوری؛ چرا؟ چون گول یک ترند را خوردیم، آدم‌ها در تحلیل ترندهای اجتماعی گاهی کلاه‌هایی سرشان می‌رود و چون life cycle (چرخه عمر) این ترندها از جنس ۴۰ تا ۶۰ ساله است؛ لحظه‌ای به خود می‌آییم که دیگر نمی‌شود کاری کرد.  

ترند بحران انرژی

طی سالیان طولانی غذا تنها چیزی نبود که نایاب شد؛ زمانی تصور می‌شد بحران انرژی به جایی خواهد رسید که عملا کشورهای نفتی، ابزاری برای سلطه جهانی داشته باشند. سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی شرکت‌های نفتی و انرژی بادی و خورشیدی شد اما این دغدغه بشر نبود و این مسئله بعدا توسط دانشمندان حل شد.

ترند کرونا

دوران کرونا شاید اولین پاندمی کلی جهانی بود که در جهان مدرن با آن مواجه شدیم. از پدرانمان می‌شنیدیم که در گذشته طاعون و آبله باعث مرگ دسته‌جمعی انسان‌ها می‌شد. ما در این شرایط خیلی ترسیدیم و تصور نمی‌کردیم این اتفاق دوباره بیفتد و مرگ دسته‌جمعی با بیماری را تخیل می‌دانستیم. یادم می‌آید که فکر می‌کردیم دنیا تمام به نقطه اتمام می‌رسد. با این حال جان سالم به در بردیم. این ترند باعث شد کل دنیا جهت‌گیری‌هایشان را تغییر دهند؛ تا قبل از کرونا صنایع واکسنی رکود رسیدند و با این اتفاق به سراغ بازآفرینی آن‌ها رفتند.

corona virus

حالا این‌ها اتفاقاتی بود که ما با آن‌ها مواجه شدیم، اگر بخواهیم وارد کتاب‌ها و فیلم‌های علمی و تخیلی شویم؛ از خارج‌شدن کره زمین از مدار خود، تاسیس کلونی‌های بشری در ماه، ارتباط با آدم فضایی‌‎ها و… خیلی جای بحث دارد. شاید باورتان نشود، ولی واقعا یک زمانی این پیش‌بینی وجود داشت که بشر از شامپانزه‌ها به جای برده استفاده خواهد کرد! پس حواسمان باشد که تحلیل ما از یک اتفاق با حالت واقع متفاوت باشد. 

پژوهشگری که مقاله خود را در جمع عمومی خُرد!

آقای رابرت متکف که از بنیان‌گذارهای شبکه اینترنت است، پیش‌بینی کرده بود که تا دو سال دیگر این شبکه زیر بار رشد خود متلاشی می‌شود و آخر مقاله اشاره کرد که اگر این اتفاق رقم نخورد من مقاله خود را می‌خورم. ۲ سال گذشت و هیچ اتفاقی نیفتاد و آقای متکف پای حرفش ایستاد و کاغذ مقاله‌ را در همزن انداخت و در داخل یک کنفرانس اینترنتی نوش جان کرد.

Robert Metcalfe

همه ما اسم نوستراداموس را شنیدیم. آقای ریموند کورزویل یک مدت به عنوان مدیر یکی از بخش‌های گوگل فعالیت می‌کرد. ایشان به عنوان نوستراداموس زمانه ما در طول عمر ۷۵ ساله‌اش پیش‌بینی‌های زیادی از آینده فناوری انجام داد که ۸۶٪ از آن‌ها درست از آب درآمد. البته ایشان پیش‌بینی‌های خیلی دور از واقعیت داشتند. مثلا  سال ۲۰۰۴ گفت که در آینده نه چندان دور، غذاخوردن حذف می‌شود. یعنی بدن هر کسی با میلیون‌ها نانو ربات (ربات‌های کوچک که با اهداف پزشکی و داروسازی در بدن طراحی شده‌اند) پر می‌شود و آن‌ها نیازهای بدن را اندازه‌گیری می‌کنند. اینجا سوالی مطرح می‌شود که چرا به حرف‌های علمی و با اساس توجهی نمی‌شود؟ در حالی که حرف‌های عامیانه و بی‌پایه مهم تلقی می‌شود.

Ray Kurzweil

ترس و امید در مواجهه با ابرروندها

این بر‌می‌گردد به ساختار ذهن بشر که اگر این دو پارامتر ترس یا امید در ذهن انسان روشن شود، بقیه را غیرفعال می‌کند؛ در واقع دو محرک وجود دارد که باعث می‌شود، توجه ما به سمت یک سری ترندها و پیش‌بینی‌ها جلب شود و یک سری در قالب مقاله در آرشیوها بماند. ترس و امید دو محرک اساسی هستند که بر ذهن ما تاثیر زیادی دارند.

انسان‌ها اگر از یک چیز بترسند بقیه عوامل را فراموش می‌کنند و همینطور اگر به یک چیز امیدوار شوند همین اتفاق می‌افتد. سال  ۱۹۶۹ اولین انسان پا بر روی کره ماه گذاشت، این امیدواری به انسان‌ها داد و تصور کردند همین که پا بر روی ماه بگذارند، چند سال بعد به مریخ می‌رویم و تا ۲۰ سال بعد حتما از منظومه شمسی خارج می‌شویم! ولی الان ۵۱ سال است که کسی پایش را روی ماه هم نگذاشته است. در قبال ترس نیز این انفعال اتفاق می‌افتد، کافی‌ست که انسان بترسد، چنان موضع‌گیری خواهد کرد که زمین بازی تغییر پیدا می‌کند.

۴ عامل مهم در پیش‌بینی اشتباه انسان از ترندها

اینکه بشر روی چه ترندی سوار می‌شود و چرا بعضا این تحلیل‌ها اشتباه از اب درمی‌آیند دلیل کند ذهنی افراد در گذشته و نخبه‌بودن ما نیست. بلکه عواملی در ایجاد این خطا تاثیرگذار است. 

 ۱-پیچیدگی تحلیل سیستم

اولین نکته، پیچیدگی تحلیل سیستم‌ها با پارامترهای زیاد است. اتفاقی که در مدلینگ می‌افتد چیست؟ از یک‌سری پارامتر و عوامل محیطی صرف نظر می‌شود. مثلا من می‌خواهم برای اینکه سر موقع به محل کار برسم، این را مدل می‌کنم که هر روز چه ساعتی راه بیفتم.  چند پارامتر را نادیده گرفتم؟ افتادن توی جوب، تصادف، صحبت با دوست و…. ذات مدل‌سازی کم‌کردن پارامترهای مدل است. گاهی در آینده‌‌نگاری و آینده‌پژوهی شما ناچار هستید که مدل را ساده کنید. یک مدل ساده، آبستن اشتباهات است و ممکن است پارامتری که شما به آن توجه نکردید همان عاملی باشد که تاثیر بسیار زیادی دارد. در نتیجه نادیده‌ گرفتن آن، مسیر پیش‌بینی شما را به انحراف بکشاند.

۲-زمان

عامل بعدی در پیش‌بینی اشتباه، زمان است. لحظه‌ای که تصور می‌کنیم ۵۰ سال بعد چه شکلی است، حس می‌کنیم زمان می‌ایستد و ما ۵۰ سال بعد را با تکنولوژی‌های امروز می‌سازیم. در حالی که به این توجه نداریم، زمان، کاری با ما می‌کند که دیگر نمی‌فهمیم چطور آن را مدل کنیم. مدل‌ کردن زمان، پیچیده‌ترین حالت مهندسی است. همین باعث می‌شود که آنچه پیش‌بینی می‌کنیم، با آنچه اتفاق می‌افتد یکسان نباشد.

۳-انسان و ویژگی‌های شخصیتی

Google Glass

مهم‌ترین عامل خود انسان‌ها هستند. شاید عینک‌‎های گوگل را یادتان باشد که قرار بود نسل بعدی گوشی‌های ما باشند؛ روی این عینک‌ها سرمایه‌گذاری شد و  طراحان این محصول‌ها فقط کارآیی آن‌ها را برای کسی که به چشمش می‌زد در نظر می‌گرفتند. غافل از اینکه چیزی که این ترند را زمین زد بقیه آدم‌هایی بودند که در خیابان راه می‌رفتند و دوست نداشتند یکی بدون اطلاع از آن‌ها فیلم بگیرد. انسان‌ها چه در بعد انفرادی و چه به صورت جمعی، پیچیده‌تر از این هستند که بشود تحلیل عمومی از انگیزه‌ها و نگرانی‌های آینده‌شان داشت.بشر هیچ وقت در مقابل یک تهدید جدی، کنار نمی‌ایستد و عکس‌العمل نشان می‌دهد.

۴-عوامل مالی

نگرانی و حساسیت، تنها عامل انسانی دخیل نیست. انگیزه‌های مالی بحث دیگر است که باعث تغییر مسیر ترندها می‌شود. عامل مالی باعث می‌شود که نوابغ فعلی جامعه بشری وقتشان را صرف درست‌ کردن فیلترهای اسنپ‌چت بکنند تا اینکه با تحقیقات بنیادی، مسیر پیشرفت پایدار علم را فراهم کنند. چرا؟ چون از مسائل عمیق پولی در نمی‌آید. 

گول ترندها را نخورید و هوشمندانه عمل کنید

همه حرف من در این ارائه این بود که گول نخورید! حتما یک سری ترند دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بعضی از این ترندها، مگاترند هستند و به احتمال قریب به یقین رخ می‌دهند. بحث مگاترندها فراتر از این پیش‌بینی‌های ضد و نقیض است. Globalization (جهانی‌شدن) و تغییرات اقلیمی بزرگتر از این هستند که با این تحلیل‌هایی که انجام دادیم بشود با آن‌ها مقابله کرد، این ترندها رخ می‌دهند.

trend

این‌ ترندها یا مگاترندها چیزهایی‌اند که ما نه می‌توانیم جلوی آن‌‌ها را بگیریم و نه می‌توانیم روی آن‌ها تاثیر بگذاریم. در واقع ما مفعول این ترندها هستیم. این ترندها می‌آیند و ما باید بدانیم چه کاری بکنیم؟ دسته دوم ترندها چیست؟ ترندهایی است که باید با آن‌ها مواجهه داشته باشیم تا آینده‌مان را بسازیم. اینجا آبستن گول‌خوردن است و اگر درست تحلیل نکنید مسیر را اشتباه می‌روید. دسته سوم ترندها بیشتر به تخیلات می‌خورد، می‌شنویم و می‌خندیم، در حالی که احتمال وقوع دسته دوم و سوم ترندها تقریبا برابر است.